Wywiad swobodny lub, używając pełnego określenia, wywiad swobodny pogłębiony to technika badawcza, dla której nazwą używaną w obiegu badaczy jest akronim IDI (Individual In-depth Interview). Krótką charakterystykę tej metody dobrze jest poprzedzić ogólnym stwierdzeniem, które obrazuje możliwości jej zastosowań. Metody jakościowe (w tym wywiad swobodny) pozwalają, jak pisze Graham Gibbs, na bliższe przyjrzenie się światu zewnętrznemu, a także opis, interpretację, a niekiedy wyjaśnienie zjawisk społecznych z perspektywy wewnętrznej (G. Gibbs, ”Analiza danych jakościowych” Warszawa 2011). W tym stwierdzeniu kryje się dość wyraźna sugestia mówiąca o charakterze danych jakościowych. Mają one mianowicie umożliwiać badaczowi, mówiąc obrazowo, wniknięcie w świat badanego. Odpowiedź na pytanie jak to zrobić kryje się w charakterze kontaktu ankieter-respondent. 

W literaturze poświęconej technice wywiadu jako jej synonim pojawia się często określenie „rozmowa”. Należy jednak traktować je metaforycznie. Mówiąc precyzyjnie, jest to raczej komunikacja interpersonalna o charakterze niesymetrycznym. Mamy w niej bowiem do czynienia z sytuacją z jednoznacznie wytyczonymi rolami – jedna osoba zadaje wyłącznie pytania, druga natomiast wyłącznie na nie odpowiada. Gdyby jednak pozostać w konwencji wywiadu jako rozmowy to można powiedzieć, pamiętając o wspomnianym ograniczeniu, że jest to rozmowa niekontrolowana. Respondent mówi co chce i jak chce. Do wyrażenia myśli używa własnych sformułowań. Zadawane mu pytania narzucają wprawdzie tematyczne ograniczenia, ale nie są mu sugerowane gotowe warianty odpowiedzi, z których jedynie musi dokonywać wyborów. Co więcej ankieter dostosowuje zarówno treść pytań, jak i kolejność ich zadawania do konkretnej sytuacji badawczej. Daje to możliwość stworzenia dość naturalnej sytuacji interrogacyjnej.

Każdy wywiad swobodny pogłębiony jest w pewnym stopniu ustrukturyzowany, ponieważ jest realizacją przygotowanego przez badacza planu. Jest on zamiarem, zamysłem badacza, który ma doprowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu. Tym celem są oczywiście informacje na określony temat. Plan jest zazwyczaj konkretyzowany przy pomocy dyspozycji, czyli wytycznych precyzujących zakres poszukiwanych informacji. Mogą być one formułowane na różnym poziomie ogólności – od szczegółowych po bardzo ogólne. Co istotne, nie są one pytaniami, ale zdaniami oznajmującymi, rozpoczynającymi się na ogół od słów w rodzaju „ustal”, „określ” itp. Chodzi oczywiście o to, aby nie narzucać ankieterowi gotowych sformułowań pytań, lecz by on sam formułował je w zależności od respondenta i konkretnej sytuacji, w której się znajduje. Dla ilustracji posłużymy się takim oto przykładem. Powiedzmy więc, że badacz chce uzyskać informacje o jakimś produkcie. Przyjął, że w badaniu IDI uwzględni trzy wymiary: cenę, jakość i dostępność produktu. Postanowił również wprowadzić w swym badaniu perspektywę porównawczą, wychodząc z założenia, że żaden z produktów nie funkcjonuje w próżni, ale w otoczeniu innych produktów tej samej klasy. Skonkretyzował zatem swoje zapotrzebowanie badawcze w postaci trzech dyspozycji: 

  1. Ustal opinie respondentów na temat ceny produktu w porównaniu z innymi, podobnymi produktami (może podać ich nazwy);
  2. Ustal opinie o jakości produktu w porównaniu z…
  3. Ustal opinie badanych o dostępności produktu w porównaniu z…

Można oczywiście spotkać się z sytuacjami, w których badacz dokonuje dalej idącej konkretyzacji. Polegałaby ona, odwołując się do naszego przykładu, na dalszym rozpisaniu każdej z tych trzech dyspozycji. Czyli na wskazaniu ankieterom konieczności uzyskania bardziej szczegółowych informacji o każdym z tych trzech obszarów. Można także spotkać się z odmienną strategią. Polega ona na minimalnym ustrukturyzowaniu wywiadu, czyli wskazaniu ankieterom tylko tematu rozmowy, bez wprowadzania żadnych dodatkowych sugestii (ustalenie opinii respondentów na temat produktu X w porównaniu z innymi produktami tej samej klasy). 

Warto również pamiętać, że wywiad swobodny nie musi być tylko zadawaniem pytań. Można bowiem, łatwo wyobrazić sobie sytuację, gdy w trakcie jego trwania stosowane są dodatkowe techniki badawcze takie chociażby jak testy oraz techniki charakterystyczne dla badań fokusowych (np. portret chiński). Chociaż w praktyce badawczej nie spotkaliśmy się z takimi przypadkami, tym niemniej wydaje się, że są one w pełni uprawnione. Przy wykorzystaniu każdej techniki jakościowej dążymy bowiem do jak najpełniejszego poznania opinii badanych, a dobór środków, które mają to umożliwić zależy jedynie od wyobraźni badacza. 

Ponieważ każdy IDI jest nagrywany to przed opracowaniem materiału konieczna jest transkrypcja nagrania. To ona jest bowiem podstawą do dalszych prac analitycznych.

Efektem opracowania materiałów jest raport, który, mówiąc w największym skrócie, stanowi podsumowanie badania uwzględniające sformułowane przez badacza dyspozycje.

Wywiad swobodny pogłębiony (IDI) jest techniką, która na stałe zadomowiła się w środowisku UX-owym. Wynika to z faktu swobody, którą daje i możliwości adaptacji metody do procesu testowania chociażby ścieżek użytkownika w prototypach aplikacji czy systemów. Korzystając z tej metody, jak zresztą z każdej z metod ilościowych, badacz powinien mieć na uwadze wszystkie ograniczenia związane z rzutowaniem jej wyników na populację odbiorców. Dlatego, drogi Czytelniku, jeśli nie miałeś jeszcze okazji zapoznać się z moim wpisem, który poruszał ten temat to serdecznie do tego zachęcam.